امور تربیتی در مدارس
اداره‌ی کل امور تربیتی یکی از ادارات وزارت آموزش و پرورش است که از سال ۱۳۵۰ به عنوان یک واحد ویژه برای مدیریت و ارائه‌ی خدمات فوق برنامه، مکمل، امور مشاوره و هدایت تحصیلی با همین عنوان در ساختار معاونت آموزشی وزارت آموزش و پرورش تشکیل گردید، اما در سال ۱۳۵۴ به حوزه‌ی معاونت تازه تأسیس امور اجتماعی و رفاه منتقل شد.
این اداره کل به طور عمده متکفل فعالیت‌های «فوق برنامه» از قبیل: سرودها، برنامه‌های تفریحی، اردوها و سایر فعالیت‌های غیررسمی آموزش و پرورش بوده است. بدیهی است با تغییر نظام ارزشی حاکم بر آموزش و پرورش، دگرگونی اساسی در اهداف، برنامه‌ها و نیروهای انسانی، این بخش اجتناب ناپذیر بود.
با پیروزی انقلاب، مقدمات ساماندهی امور فوق برنامه و مکمل و توجه به گسترش فرهنگ انقلاب و ارزش‌های آن در دستور کار مسئولان وقت آموزش و پرورش قرار گرفت و مسئولیت‌های جدیدی برای مربیان پرورشی و یا افراد شاغل در این حوزه پیش‌بینی شد که علاوه بر موارد مذکور، امور حراست، گزینش و تبلیغات دینی و انقلابی نیز به طور نانوشته از وظایف آنان قلمداد می‌شوند. (علاءالدین کیا، ۳۸)
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، در ۸/۱۲/۱۳۵۷ مدارسی که با وقوع انقلاب تعطیل شده بود، مجدداً بازگشایی شدند. در پی آن افرادی برای معرفی انقلاب اسلامی به مدارس اعزام شدند و ضمن برگزاری مراسم متعدد، دانش‌آموزان را با اهداف و برنامه‌های انقلاب اسلامی آشنا کردند. این عده بعدها در مدارس «مربیان امورتربیتی» لقب گرفتند. به دنبال آن با همت شهیدان رجائی و باهنر، مجموعه‌ی مذکور «نهاد امور تربیتی» نامگذاری شد. (نشریه‌ی نگاه، شماره ۱۴۷، اسفند ۱۳۷۸)
در سال ۱۳۵۹ و به ابتکار شهید رجائی این اداره کل به معاونت امور اجتماعی و پرورش ارتقا یافت و سپس با عنوان «پژوهش و نیروی انسانی» به فعالیت در زمینه‌ی تربیتی دانش‌آموزان پرداخت.
در سال ۱۳۶۴ ساختار جدید امور تربیتی با ارتقای آن به سطح معاونت وزیر توسط سازمان امور استخدامی کشور تصویب شد و به مرحله‌ی رسمی و مستقل درآمد. این تغییر را می‌توان نقطه‌ی عطفی در سطح فعالیت‌های امور تربیتی دانست؛ زیرا برنامه‌های این نهاد در سطح کلاس‌ها و مدارس از حد فوق برنامه فراتر رفت و طی چند سال بعد گستره‌ای از برنامه‌ها، از قبیل مشاوره‌ی تربیتی، ورود به متن ساعات درسی و فعالیت‌های فوق برنامه‌ی درون و بیرون مدرسه، تربیت بدنی و تندرستی، فعالیت‌های فرهنگی و هنری، اردویی و مشاوره و تحقیق، تغذیه و بهداشت و... را در درون و بیرون از سازمان مدرسه دربرمی‌گرفت.
همزمان با این تغییر و به بیان دیگر ارتقای ساختار، ردپای دو جهت‌گیری در فعالیت‌های حوزه‌ی پرورشی مدارس قابل تشخیص بوده است: # اقدام برای درگیرکردن سایر عناصر مدرسه از قبیل: مدیر، معلم در امور تربیتی به مربی تربیتی در قالب «ستادهای تربیتی».
- جهت‌گیری مشاوره‌ای در برنامه‌های معاونت پرورشی بود.
این جهت‌گیری‌ها با ایجاد «شورای بررسی و حل مشکلات تربیتی مناطق» در ادامه‌ی تشکیلات ستاد تربیتی مدارس و ایجاد کارشناسی‌های مشاوره‌ای در ادارات کل استان‌ها شکل گرفت و دفتر مشاوره و تحقیق در معاونت پرورشی و کارشناسی‌های مشاوره در ادارات کل استان‌ها ایجاد شد.
به موازات این اقدام‌های تشکیلاتی، نشریات و ماهنامه‌ی «تربیت» نیز به صورت مستمر از سال ۱۳۶۴ انتشار یافت که جهت‌گیری مشاوره‌ای در مطالب آن مشهود است. از جهت‌گیری‌ها و اقدامات قابل توجه آموزش و پرورش در این حیطه، تصویب شورای عالی آموزش و پرورش برای موظف کردن آموزش و پرورش جهت تهیه‌ی طرح جامع تربیت است که بر اساس مفاد آن، مقوله‌ی پرورش باید در کلیه‌ی بخش‌های آموزش و پرورش اعم از ساختار، برنامه‌ها و روش‌ها لحاظ شود. (مصوبه‌ی شماره‌ی ۶۴۹ـ۲۶/۳/۱۳۷۹)
بررسی روند اجمالی تشکیلات و برنامه‌های پرورشی حکایت از سه دوره‌ی متمایز در تحول بخشی از نظام آموزش و پرورش دارد:
- سال‌های ۱۳۵۸ تا ۱۳۶۳ که امور تربیتی در بدنه‌ی آموزشی و پرورشی با صبغه‌ی دینی و سیاسی و به اقتضای شرایط بدو پیروزی انقلاب و حساسیت در مدارس آغاز بکار کرد.
- سال‌های ۱۳۶۴ تا ۱۳۷۳ که با ارتقای ساختار امور تربیتی به سطح معاونت، ضمن تعمیم و گسترش فعالیت‌های تربیتی در مدارس برای تهیه و تدوین مبانی نظری، علمی و قوام کارشناسی اقداماتی صورت گرفت.
- سال‌های ۱۳۷۳ به بعد که ضمن ادامه‌ی فعالیت‌های امور تربیتی در سطح معاونت پرورش، در مورد لزوم تلفیق مقوله‌های آموزشی و پرورشی و تعمیم نقش تربیتی در بین مدیران و معلمان و کلیه‌ی برنامه‌ها و روش‌های آموزش و پرورش، سؤال‌هایی جدی طرح شد و درباره‌ی آنها بررسی‌های کارشناسی صورت گرفت. (تاجیک اسمعیلی، روزنامه‌ی همشهری، شماره‌ی ۲۵۸۱، آذرماه ۱۳۸۰)
پس از طرح موضوع تعمیم تربیت به عنوان یکی از برنامه‌های آقای مرتضی حاجی وزیر پیشنهادی آموزش و پرورش به مجلس شورای اسلامی، با انتخاب ایشان به عنوان وزیر آموزش و پرورش، اولین قدم‌های اجرا و تهیه‌ی مقدمات برای گسترش و تعمیم آن در مهرماه ۱۳۸۰ آغاز شد و سپس این معاونت به معاونت «تربیت بدنی و تندرستی» تغییر نام داد.
معاونت تربیت بدنی و تندرستی در دی ماه ۱۳۸۰ در وزارت آموزش و پرورش شکل گرفت. در شروع کار چهار دفتر بهداشت و تغذیه، دفتر تحقیقات و توسعه‌ی فضاهای ورزشی، دفتر تربیت بدنی دختران و دفتر تربیت بدنی پسران همراه با فدراسیون ورزشی مدارس، کار خود را آغاز کردند. (برنامه و دستاوردهای معاونت تربیت بدنی و تندرستی، ص ۱۲)
در سال ۱۳۸۳ بر اساس طرح کوچک‌سازی، تشکیلات وزارت آموزش و پرورش ضمن تلفیق و تجمع وظایف دفاتر تربیت بدنی پسران و دختران در یکدیگر، دفتر فعالیت‌های ورزشی شکل گرفت.
دفتر تحقیقات توسعه‌ی فضاهای ورزشی به دفتر استاندارد سازی و توسعه‌ی تربیت بدنی تغییر نام یافت. دفتر بهداشت و تغذیه، دفتر سلامت و تندرستی نام گرفت و دفتر پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی و مواجهه با بلایای طبیعی رسمیت یافت و زیر نظر این معاونت قرار گرفت. هم اکنون احیای امور تربیتی مدارس در رأس برنامه‌های وزارت آموزش و پرورش فعلی قرار دارد.
منابع
- مرکز اسناد انقلاب اسلامی، فرهنگنامه نهادهای انقلاب اسلامی، مدخل "امور تربیتی در مدارس" از سهیلا جوانمرد، در دسترس در پایگاه دانشنامه های انقلاب اسلامی و تاریخ ایران، بازیابی: 18 مهرماه 1392.